Sunday, June 15, 2008

Thukhawchang-a thukhawchang

(Tih chhinna he lehkhabu ka review-na hi review leh ka duh, chuvang chuan chhiar mai ila a dang chu duh tawk ila)

Benghawlh lehkhabu: Tun hnai mai khan Thukhawchang tih Pu Lalhmingliana ziah chu chhuah a ni, Zoram mipuiin a chuhin an inchuh luih luih mai.

Hrechiang hmasa zet ila:
Historian lartak Collingwood chuan, “Read the historian before you read history” tiin thuziak hrethiam tur a a ziaktute pawimawhna a lo sawi tawh. He lehkhabu chhung a sawi chhuah leh a ziaktu hi a inmil em ? tih ka rilru a lo lut hmasa ber a ni. Maharashtra sorkar hnuaiah IAS niin voluntary pension thlengin a thawk a, chumi hnuah Administrative Tribunal member tum hnih a ni leh a. Chu’ng ringawt chu a tawk hauh lo a, midik a ni tih amah pawhin a in phalo bawk. A lo nih tawh atang hian hetiang thuziaktu awm takin a ziak a ni tih a lang. Ka lo ngaihmawh deuh thin chu mitin mai hian kan kuanglo kan nawr deuhin ka hre thin. Pathian thu zirtute’n sorkar kalphung an sawi a, Politician te’n Pathian thu an sawi bawk, zirlaiin zirna thil ni baksaklo te, bai tui ti hnam kan ni bawk a, kan bai pawlh nuai(h) mai thin a nih hi maw. A ni hi chuan a kuang tak huaisen takin a nawr a, a nawr zauh leh zauh loh chu thudang nise, Zoram darthlalang a hmuhdan fiah takin midangte anglo a zep hni hne lo in a rawn ziak a, chu chu a lehkhabu hlutna zual tu a ni. Literature tui mi a nih avangin a thuziakah hian thawnthu ang chi hi kan hmu tam zawk a, ka ban phak zawng zawng chu ka chhiar vek tawh a. A thuziak a tha ka tih leh literary value nei a ka hriat te’n mikhaw hriat a hlawh tlem a, a ziak zingah pawh eng kalo ngaihin lawman a hui leh bawk si a. Ka hrethiam chhuak zo ve lo pawh a ni mahna!

Lehkhabu chu: Lehkhabu awmkhuah ni hranlo phek 222 ni in, bung 20-a then a ni a. Aman pawh Rs 100, a to lo. A kawm rawng pawl dal deuh erawh hi chu mi a lemlo deuh, mahse a chhung thu han luh chilh chuan chutiang lam reng ngaihtuahna hun min pe tawhlo e. A hawrawp hman hi bookman old style 12 ni in ka hria a, he hawrawp hi Microsoft word-ah chuan chhiar nuam ber ka tih a ni. Thuhmahruai ti ve lo in “He lehkhabu leh ka Mizo tawng” ti in a rawn tan zaih mai a, “chheile! Keini Mizotawng ziakdan dik zir duh te tan le” tiin phur takin ka keu zel a, mahse tihsual English thumal thenkhat leh a chang a ziahzawm a chang a zawm loh a nei zeuh zeuh fo tho. Inthlahrung tak a “A la chhiar peih tan” tih a han zep hi “a va inthlahrung mai mai e, aw” kalo ti mai mai, ngaihnawm tak vek a ni si a, a chhiaturte a ngaihven (care) thiam e. Heihi a thuziah chakna a ni ve thung a, heti hian insawi mahse chhiar kan thulh chuang silo, kan tui tulh tulh zui bawk a.

A ruangam: A thupui inremthlak dan hi mi entawn tlak Pu Thenphunga leh midangte chanchin a rawn tlar phawt a, Khawtlangnun a hmeichhe san tawhzia leh mipate tan a ngaih tawh zia tarlangin, zirna leh thil tihreng reng a hlawhtling tur a taihmak a ngaihzia a rawn tarlang. “A ram leh a felna” a zawndan hi kan zirlai mai nilo kan sorkar hnathawk thleng hian hmufuh ve se chuan kan ram tan a hlawk turzia he lehkhabu hian min hmuh tir bawk, taihmak tur a ni tih hi (page 58). Chutah le! Henry Hinn leh missionary nuaikhat a rawn ti chho ta, khati teh huam a kan lo lawm kha a ni ngaihdan a nilo deuh a ni ang e, nih pawh a ni reng a. Chumi dikna chu Lengzem... chhuakah khan Lalmuansanga’n... tih thupui hmangin a rawn ziak nghe nghe. Kan buaipui chiam sap ho hi belhchian an lo dawl vaklo ni awm a ni, fimkhur engkimah a ngai e. Politician nih a duh miahloh avang a a sawi ngai loh tur, MLA te’n sawise a tih ram rorelan thiamlo lutuk chu a rawn sawi leh bawk a. Ni ngawt mai a sawt zawng a chet kan thiamlo leh roreldan kan thiamlo hi a pawi ngawt mai.(Nawrh sawtlo page.203, MLA rorel thiamloh dan page.97-ah)

Kan ram sorkar hotupa ber Pu Zoramthanga chanchin a rawn sawi leh bawk a. He thuziah hian a awh thui ber a, page 37 chuang a awh nia! Chuvang chuan he lehkhabu a changtupa chu Pu Zoramthanga hi a ni a, a che chhe ber pawh a mah tho a ni. He thuziah a tha em em pakhat chu Pu Zorama ngawt a dem lo a mipuite huat tur kan huat loh zia leh huat loh tur kan huat si zia te, kan tihtur leh hriat tur hma a rawn chhawp a ni. A va ziak tha ve ti liam leh ngawtlo in kan haw ngam(nachang hria) tawh em ang chu maw.

A thuziah hi a hlawm lian ang deuh chuan ti hian a then theih ang..Mi entawn tlak..entawn tlakloh sorkar leh sorkar hnathawk te leh a inkara khawtlangnun nghawng chhuah a neih mipa tan ngaihna, tih takzet a tul tawhzia te a ni. A hmawr bawknan “Mizo ramah mi ram” a rawn hmang a heihi bengsik a ngaihtuah zui tlak a ni.

Aman pe tur kan ni: A thu kam keuna a ziak hi han sawizau lawk ila, thuziaktute tan a a han vui zauh hi a ni. Ani lah tak a chanchinbu leh lehkhabu a ziaktur a sawm a te hian an ziahman chu sawiloh a copy tak ngial pawh an dawnloh chang a tam mai. Ramdangah chuan mi tamtakin dinchhuahnan pawh an hmang bawk a, dinchhuahlohnan pawh an hmang bawk. Ziak tur hian hunt ha tamtak sen a ngaih avangin a man hi kan in p eve tur a ni. Chuta hmahruai a lehkhabu a a sawi Bangalore Magazine enkawltute leh ZoLife hi an bengvar ngawt mai, midang pawhin han chhunzawm zel se. Ziakmite tan rahbi thatak tur a ni.
(To be cont’d)

Monday, June 9, 2008

Hringnun Parhling!


Disillusioned! Here I stand, a point irremediable…

Khawvel mawina zawng zawng khumtu ni a ka lo hriat hringmi chang tawhlo sakruang an zalhna hmun chu ka mithla ah hian a chamfo thin a, vawi tam ka tlawhfo thin. Tunah erawh chuan mel sang tam dan a ni ta si a. Chu hmuna kal chang ni chuan insum har ka ti hle thin a. A thlan lungte kuah chung chuan mi â ang mai hian engmah sawi tur hresilo hian ka ngaihtuahna thuk tak ka kawm thin. Lei a rawp ral tawh nimahse ka thinlung ah chuan nimin kalta ang mai khan a la tharlam a, mite’n chu hmun chu tlawh serh mahse hun ka neih chuan ka tlawh thulh ngai lo. Chu hmunah chuan ka thinlung leh ngaihtuahna zawng zawng luankhawmna thin an phum a ni. Reitak han kalsan thei ka nilo. Pangpar mawi tak te pawh hi vullai nei mahse engtik ni emaw chuan lei a tla in an vuai leh mai si thin a, an vul lai a va reilo si em! Engpawh ka chungah lo thlengse hriatthiam ka tum zel a, hei kher erawh hi zawng ka hrethiam theilo, a ni kher a khawvel dam chhung tawi lutuk chu aw... Nitin hian “Eng a ti mai bik nge mawle”? ti in ka in zawt nawn leh ngawt thin a, achhanna tak pawh ka hrebiklo. Ka chung a khuanu ruat chu tawrh thiam har ka ti a, a ngaihna hrelo tak hian “a mak mang e” kan ti leh ngawt thin…

Nia, thlahlel em em in kan inthen ta kha a nia, kan zirna khaw lum zet chu kan pahnih a tun hnu tur dawn vang chauhin hrehsa lohin ka pan a ni. Darkar tin, abula awm thlahlel thin kha in vai liam ni a lo thleng a, “email te a awm a, tin, lehkha thawn te pawh…” sawi tur kan haihchham hle mai. A mitmeng mawitak atang chuan mittui a hnam par a, in sum tih hriat tak hian “khua a va han har duh dawn em” a ti zawi sap a. Thu tam tak a rilru ah a awm a sawi chhuah tur ber a hresilo. Keipawh chuan chu chu ka hria a, han hnem turin keimah tak pawh chu ka chaklo em em a ni si a. Awm ngaihna pawh ka hre tawh barlo, he khawvel hi hreawm ta em em hian ka hre ta thut a. “Ka lo haw leh thuai dawn a lawm” kha thu kha hmaichhana kan inbiakna hnuhnung ber a lo ni ta maisi a. Nia, thahnemngai takin ka zirlai te pawh ka bei ve ngei ang, hmalamah tihtur tamtak in min hmuak a, mihring ka niha ka la dam chhoh ve zel chuan ka suangtuahna te a tak a chan tir turin ka thawhrim a ngai tlat a ni. Heng zawng zawng hi i tan, ka tan, kan tan a lawm ka la ti thei dawn a sin. Khawlum pawh pawisa lo in kawl a ni chhuak chhiarin engtik nge Zoram lam pana ka haw leh ni tur chu? ti in beseina nen nitin hun ka hmang liam a, ka zep dawnlo, a hminglam ngeiin ka harsat tawhna ah pawh ka infuihthar leh thin. Nitin hian ka thawh atanga ka muthilh thleng hian a ni chu ka theihnghilh ngai lo tawp a. Ni te chu a kal muang lutuk hian ka hre fo thin a, a chang te hi chuan ka tuarzo dawn lo hial te’n kan hre thin a, han haw leh ngawt pawh chu tlangval a pumpa tan chuan zahthlak duh bawksi. Nitin fuihna thar nen a kan tan fe hnu in ngaiteh lungleng reng rengin hun te chu kan lo hmang zo ve ta mai a!

Tichuan a tawi zawngin ka tih tur te ka ti zo thawkhat a, kan ram lamah chuan ka haw leh ta, ka thlakhlelh em em te hmu tur a ka in beisei avangin ka tha a tho na ngiang mai. Vai hmel bumro tak tak Kolkata a mite pawh nidang anglo takin an mawi a, kutdawh pawr fip fep tanpui ka duhna pawh nidang aiin a zual, ka hlim chu ka khi deuh reng mai a ni. Thlawhna in min phurkang te chu vanram fang tur leh Angel tawk tur hi ka inchan deuh a engemaw ti takin ka zang huih mai a ni. Kan thleng hnai zel a, hmun thlakhlehawm chu kan thleng ta. Khawvel lawmna leh hlimna hi ka pumbilh vek dawn emaw ka ti hman a. Chungte zawng hunin a la hril zel ang chu.

Chu Zoram ka ngaih em em rap leh thei a min siamtu Pathian hnena lawmthu ka sawi zawh hnu ah. Thenrual tha minlo hmuak tu te an rem ta maw tih ah chhungte hmel pawh zahzolo in rangtakin Ka kal ta vang vang a. An In ka len fo na ka kham hleihtheihloh na hmun ah chuan ka va kal ta ngei a, kawngkhar ka kik a, ka helhhawlh, a ring lutuk em ? An va rawn hawng har em…. A lo cher deuh a ngem? Nge a thau deuh ang.. Zawhna holam tak tak rilru ah a lo lut zung zung a. Kawngka min rawn hawn ta, a nau pakhat chuan min han hmu chu insum zo hauhlo hian ka awm ah a rawn bei hnawp a, thlem rual lohin a tap ta a. An inchhunga thutthleng in rem bar leh inleng thenkhat lo la awm lat lat chuan ka ngaih a ti tha chiahlo! Thil awmze hrelo tak chuan, “Enge maw awmzia le?” ka ti hram a. A ni chuan karhmasa khan an accident ….. Exam lai i nih avangin kan hrilh ngamlo che a ni.” A thusawi tawp lam chu ka hre meuh tawhlo, ka bing mup mup a. Khawi hmun ah nge ? tih te zawng ka zawt thei tawhlo, ka hrawkah min hnawh a, lei lam en in ka ngawi ta reng a. Ka khaw hmuh chu a tawi tuk a, a ni chuan hrilhhai hmel takin min thlir reng a. In sum zawh rual lo in mit tui a rawn tla tiam tiam a, ka zep dawnlo ka hreawm a ni. Kan intawh leh ni hi thlirin suangtuahna khawvelah vawitam ka tawng thin che a, mahse heng zawng a tak ram an lo chang ta silo… Aw thihna kut rawng tak chuan a zuah biklo che maw… a va han pawi tak em!!

Rilru mumal lo takin an in atang chuan ka chhuak thuai a, ka zawh lam ber pawh ka hrelo. Thlanmual lam pan chuan ka tlan chiam hi alo ni a. Thlanmual chu chei tharlam loh leh ngaihsak vak a hlawhlo a ni ang a lo hnim bem a. A tawp lam ka thlen chuan lei vung thar deuh ka hmu ta a. Ka pan nghal chawt a, tahchuan lungngaihna namenlo ka hmuta, chuai ve theilo a ka ruat chu a mawina zawng zawng nen chu thlanah chuan zalh a ni ta a nih chu. Ka awm ka chum a, ka thingthi hnawk a, “Pathian zahngai ta che” kan ti rawk a. Rannung hram te tih mailoh chuan min chhawn silo. Inthenna zawng a lo va rawng lua em. Kei ber kher a chungah lehnghal…..Engtin nge maw ka tih tak dawn le? Khawvel zaupui mai ah chuan keimah chauh hian awm ta ah ka in ngai a. Ka hawi vel ruai a, thing khauh deuh pa khat chuan thlan chu ka hai ka hai ta ngawt a. Chutah! ka bingdeuh chuk chuk a, thahrui reng ka nei talo, engmah hrelo in ka awm zuita a. Ka han harh chuan zan a lo rei tawh hle a. Vawt ka ti tan hle a, khawsik chuan min rawn nang a, ka awm chu a nuamlo chiai chiai a. Reilote ah chuan ka hming koh thawm hi ka hria a, ka thiante chuan min ngaihtuah in thlan lam an rawn pan a lo ni.

Kum tamtak ral hnu pawh hian kha thil thleng kha vawiin, tun hun a thleng ang mai hian ka la hrethei a. Ka ngaihtuah chhuah chang hian ka nun a thunun a mak tak mai in hliam hlui a lo pun leh thin. Hun te a liam a harsa teh mahse ka thatna atan a khuanu ruatah ka ngai ta a, a ngaihnat em em pangparte angin nun thianghlim mawi nei thei tur a nun vawn uluk chu ka bat ni in ka hria a. He khawvel ah hian dam ni ka chhiar ve zel te a nih chuan lungngai tak a in dawm kun reng tawhlo in….. Pathian chakna chauh rinchhanin ka hmalam thlir ka tumta zawk a.