Philosophy!

Tum khat progress seminar ka pe chu kan zirtirtu pakhat hian minchilh hrep mai a. "Metaphysic" ka'n ti ve te chu min deu khawp mai a. Han sawi leh zel pawh chakawmloh khawpin ka paper chu a chip a ni. Zan tam ni tam kha ka men puiin ka buaipui kha a nia. Keimah mai duh tawkloin ka pu, ka thian senior researcher te ka rawn bawk a. Mahse chu ka thil sawi chuan a rilru a hminlo a, word tin mai chu a thinurna meichhep belh tu nimai hian ka hria. A sawisel thiam viau na in mi han rawn tur bik a hre lemlo hlauh a. Ni e, keini history nei mumal lo leh record nei mumal lo tan chuan lu a hai duh em a ni. Ziahdan phung leh kaldan phung nei vek a ni si a, chupa thawnthu tih leh mai thin zawng sawifiah zetloh chuan an pawm duh tawhlo a ni.

Ka pek zawh chuan ka rilru a hniam rawih a. Puanthuah tel a haw mai ka duh rum rum a, ka thil tih lai chu ka tih chi ni ve hian ka hretawhlo a.Mahse ka thianpa min hnem ve na thin, "Nangnin ziak lo ula, tunge ziak chuang ang?" tih khan min ti chak ve tlat a. Nia kan ram riangte tan hian ka theihtawk ka chhuah ve leh ang tiin ka rilru ka siam thei hram a. Philosophy bu chhahpui pui chu ka buan ta ngat ngat a. An han har rem rem khawp a lungtum a liluh tum ang deuh hi ni berin ka hria. Thlanfim hian min bual zawih zawih fo thin. Nia, ka thianpa Epis te angin mawng belkang vekin chhiar ve na ila chuan ka man ve deuh mahna le. Tun thleng hian ka chhiar tam tawlh tawlh a, ka buai telh telh nimai hian ka hria... Hriatfiah kelh ni te chu a in her em ang chu.... Ka pek leh hun chuan hnialna khan chu ka hredeuh tawh ang chu :-) Kawng awlsam a lo ni hauhlo!

Alu!

"A hmel enin tlawm mahse,
Khawvel chaw hmeh zing a tui ber pakhat a ni."

Kei leh Alu!:Kan hostel awmlai khan a lawm kan han hmeh zing khawp a. Zingah an zai tung a, tlai lamah an zai bial bawk a. "Enge kan hmeh dawn?" tih ai chuan, "engtia zai nge?" tiin kan in zawt thin.Chuti fako a ei ngun chu ni mahila ka ning thei ngai reng renglo! Eng chawhmeh ah pawh hian telh ila a in hmeh em em zel a. Ka vanin thlen thlengin Alu.. aw alu.. tih mai pawh awl a ni.

A history tlem: Hmanlai American Indian ho khan Bolivia-Peru tlangsangah te anlo ching tawh thin a. Kum lamah chuan hman daih tawh 5000 leh 2000 BC vel a ni awm e.(N.W. Simmonds(ed) Evolution of crop plants, Longman, London and New york, 1976. p.279)European ho khan South America-ah Alu hi kum 1537-ah an zuk hmu ve a, kum 1570-ah Spanish lawng lian chuan a tui em avangin an ramah a phur ta thur thur mai a ni.Thawnthu an sawi thin Raleigh leh Drake te'n an ching hmasa ber tih kha diklo ni awm tak a ni. South America-ah khan "Batata" tiin an ko mai thin a. English ho hian he an lam hi kaihlekin potato an ti ta ni awm tak a ni. He Alu hi India mite pawh khan British hotute thilthlawnpek atan an hmang fo a. Kum 1780 AD-ah khan Warren Hastings hnenah he Alu ngei hi mawi tak a pack a pek a ni nghe nghe.(J.B. Hutchinson (ed), Diversity and change in the Indian Subcontinent, Cambridge University Press, 1974. p-139). South India a ni emaw North India pawh nise India mite nunah he Alu hian ro a rel a. Hmarchhak kil sir a Mizo te pawh kan bang ta bik lo!

Alu mitin tan: Khawvelah hian Alu hi awm talo se a buaithlak ngawt ang. Alu hian unau a nei a Mizo chuan Dailuah kan ti leh mai a. Ka guide te ina dinner kan ei trum chuan dal chi hrang hrang hi an ngah khawp a, keinin dailuah bak kan nei der silo! Sap, Vai, Zo te pawn rual tlang tak a kan ei tlan theih chu Alu hi a ni. Chuvang tak chuan Alu-ah hian lungrualna mak tak a awm a ni :-)

Note: Mi hnial duh an awm emaw ka phuahchawp emaw ti inlo awm takin lehkhaburawn te kan telh a ni e. Tumah insualbuainan leh inhnial buai nan hman phal a nilo.Alu chungchang a ni a, ei mai chi zawk a ni.

Gospel Retreat!

Au rinna nen meuh, "Misual thi tur i ni" hall khawk rum rumin an han ti a. Khuang vuak a rang... Hallelui thawm a ring. Van chhum zingah khian tawtawrawt a rawn ri ruai ruai dawn emaw tih palh pawh a awl. Bula mite an inhlan sup sup, kei hi engati bik nge maw ni le? Paul-a ang deuh khan eng hian min rawn chhun dawn zawk em ni le? Sual puan a hun...engvangin nge ka hriatchianloh ho bulah hian ka puan vak kher ang le? Pathian bulah nise zawng zawng zawng ka leihbaw ngei ang. Mahse ka bul hnai a mite hian an ngaithla kur si a lawm! An zai ta khuang a rang... thiante mit tui a hnam... kei zawng a hul hian ka hul huk.. Enga ti bik nge maw ni le? Ka bul a mite an lam eu zawk zawk hnu pawh chuan engruai ka ang thei lo.<------- Hengte hi gospel camping ka kal hmasak ber tum a ka tawn kha a ni.
Kum tam avei ta... camping ngai tawhlo in Pathianin hun remchang a hun takah min siam ta zawk a ni. Kum tamtak a vei chuan Hyderabad-ah a thuhretu ni zel turin min dah ta hial a.Pathian hi chu a tha ngawt mai, kei ve mai hi malsawmna tinrengin min vur banglo a.

Tun Chawlh denchhen khan Hyderabad Mizo Christian fellowship chuan gospel Retreat kan siam a, keipoh secretary-ah committee-in min ruat angin mawngvawmba ang mai in phak tawkah kan buai ve a. He retreat-ah hian thilmak tak mai ka nun insiamthar lehna tur ka chhar tlat! Speaker Rev. K.LungMuana chuan a sawi rau teh chiamlo, mittui han pawt hnawk hnawk thei pawh a sawilo, mahse a thusawi chuan ka nun zu hneh tlat a! Nitin nun a hman thei nghal greek tawng kher rawih ngailo in min chhepchhuah sak a. Zingthawh hma atanga hunbi vawn chungchang thlengin...Bible chhiar ka thatchhiat zia te min hriatchhuah tir a. Thildang tamtak a taka ka tawn harsatna te min tih kian sak a ni. Pi Sailothangi pawh Pathianin a hmanga a sawi kha Angelte pawhin ngaithla ve se tha an ti hian ka ring khawp mai. "Lalber ruaitheh tur a sawm kan nih" chungchang a ni. Thlarua thianghlimin a awmpui avangin a word tin kha chhinchhiah tlak vek a ni.

Thil pakhat chharchhuah ka nei a. Nun hi sacrifice a awmloh chuan awm zia a lo nei nep hle tih hi a ni. Pathian pawh khan Amah chauhin ngaihtuahloin kan tan a nun a rawn hlan a. A hnungzuitute hi chuan nitin hreawm pawisalo in kan nun mite tan kanlo hlan ve tur a ni. Zing atanga zan thleng hian kei phei hi chu ka han buai thei khawp a, midang reng reng hi an leng ngailo! Hetiang ang deuh hian mitan hun kan pelo lutuk pawh hian chhungkaw lungrual Kristian chhungkua kan nih loh phahin ka hre thin. Mite'n nun nuam hahchawlhna kan nun a an hmuh ve dawn chuan. Mahni in dah that a, ngaihthlak peih leh an duh ang zawngte ngaihvena, an harsatna ah pawh tlanchhiatloh a lo ngai. Mahni tan mai in kanlo nung tawhlo, thil tha ti turin... Nia, kan hun, kan hmun mitan a kan ken ve fo hi a ni ngei mai rahchhuah nun chu..

Kan Gospel Retreat poh chu khamlo takin nithum chhung kha kan hmang a, ka tih ngailoh leh tih tawhsa taima zawk a tih zel tur hrilhna hmun a nih avangin ka hlawk hle e.

Lock the internet for a while!

Thian han kawm thiam pawh ka nilo a, thian siam pawh ka thiam heklo! Chuvang chu nihmiang internet hi ka thian tha ber a ni ta reng a. Tunhnai hian ka ngaihtuahnaah thil pakhat a lo lut a, ka awmpuite kalo kawm tlem hle tih hi. Hnathawkin ka haw a, ka hahchawl a, lehkhabu ka chhiarloh chuan internet-ah ka awmsana. Chhungkaw hun neih reng reng a lo awm theilo! Ka awmpui te lah nuam tilo awm pawn an langlo, mahse ka ngaihtuah chian hian an tan hun pek ve tha in ka hria a. Internet hi ka rawn lut khat deuh tawh dawn a ni. Dan ang bur a zam phei zawng ka ni hauhlo a mahse hei hi tunah rih chuan tul ve tlatin ka hria a ni.

Ka pi ka hmangaih kha!

"Lawmna puan zar ru" tih hla sa chunga in chhung a lam thin, hlim sang reng thin leh a khuang vuak a rin luat avanga kan thuhruksak thin ka pi kha ka va han ngai em! Ka pi avang hian "Lalpa Davida leh a thlah arsi" te takte kan nih lai in kan hriat phah a, tawng fiah manglo in kanlo sa ve vak vak thin. Sam kha a by heart chhuak vek a, a tawngtai hian a han telh ta thin a a rei duh phian. A tute hming kha kan vaiin min lam vek a min tawngtaisak theuh thin. In chhung dungah zai pah a lam a ching a keni naupang ninhlei tlan hian kan han su thlu ang chawrh thin a. Min hau pawh a tum chuanglo a tho a a chhunzawm leh mai bawk a, ka nu te khan min lo hau zawk thin.

Zing tawngtai kha a hlah ngailo a, buaithlak pakhat chu alarm tumkhat a set ve tum khan a ni dar zat kha a hre tawh silo a, helhholh darkartin mai a rik hma si a kaputea a han kai tho kha a ni. Midang pawh kanlo harh vek phah si a! Solfa emaw lengkhawm engpawh nise a lam fai vek mai a. A dam loh hnu a tiang nen a lam a chau lutuk han thu leh rih rih te kha ka mitthla ah hian a cham reng mai. Keinin Pathian fak a kutben pawh kan harsat tehreng nen aw.

Exam a kan kal dawn khan ka pi'n kan luchunga kut a nghat a a tawngtai loh chuan kan lung a muang theilo, ka pi tawngtai kha thleng bik dawn hian kan hre tlat a tin ni. Ka tet deuhlai a ka nun tiang vilik a min veh lai a kan kar a rawn in tla zep ngam, "ka tupa hi i vaw BA lo ang, vuak hi ka phallo.' a tih thin lai te kha.Ni e, dammawh hritlan awmse damdawi ai a kan hriat hmasak chu ka pi tawngtaina kha a ni. Kan naupan tet lai atang khan kan ring ve bur mai a ni, a mak ngawt mai!

Ka hmangaih ka pi kha a ruang ni kha Hyderabad a MA zirtur a ka kal ni a ni a. ka chhungte'n ka kal tur pawh an ngaihsak hman tawhlo a, rangtakin a ruang awmna lam Lunglei min liamsan a. Kan in kha khawhar takin ka kalh a Hyderabad pan turin ka chhuak ta a nih kha! Min hmangaih em em tu pangpar pakhat pawh a ruang a dahlo a ka liamsan mai kha ka inthiamlo em a. Mahse a damloh lai aw hnuhnung kha ka hrereng mai, "He khawvelah hian damin in hmu tawhlo mahila vanramah kanla in hmu leh dawn nia." Ni e, vanramah chuan ka la tawng leh a nih chuan lei leh vana parmawiber Lal Isua ka thliah sak ngei ang.

"Ni tlakna piah lamah sawn
Chatuanin mawi a awm
Chutah chuan hlim ten kan thentak te
Lawmin kan tawng leh ang."

Changel hnah ngei a chaw fak kha!

Lal pian hun lawmawm ka ngaihzualna chhan pawh a rau piah lam a ruaitheh changel hnah ngei a ei kha a ni. A spelling-ah pawh hian angel rim hi chu a nam hrim hrim (Ch/ angel). Thingtlang deuh a U-A-MA hman tawhloh chuan hetiang tum hi dawn a khat ta.

Ni e, thingtlang ruai theh hi chu a nuam phian mai, Bethlehem dai hi kan hnaih bik riau hian a hriat a. An khuangben te thleng hian Bethlehem a mi an chah a niloh pawhin Aizawl Bethlehem a mi tal an la a ni hrim hrim. Lengkhawm an tui viau a lakloh veleh tlai lam chuan dar an khawng ta a, Biak In lam pan tur a nilo a, mithi an awm pawh a nilo, mi tu emaw an innei dawn pawh a nilo, chaw ei kohna dar a ni. Kan bengah hian a va han rimawi em. A hmun kan han thleng a, nula ho chaw khawn kan sul pel zut zut a. A piahlawkah chuan kan pil dawn dawn chaw hi a lum vum thur mai a.

Fatu fel zingtian atang a kan ei tui loh hlau a lo thawk chhuak tawh te chuan changel hnah ngei mai ah chuan chaw chu an that darh ta a. Alai an hai kaw phawt a bawngsa leh vawksa an chhung nghal a. Chutah! sawhchiar eng tak mai, Mizo sawhchiar hmundang a awm ngailo, Biryani leh pizza satliah te'n an tluklo chu it awm lutuk hian a vum thar bawk a. Chutah! thenrual tha te nen kan kil ho ta! I barlian bik lutuk intihna hmun a nilo, kan duh lai lai inthlahrunglo in kan kut ngeiin kan han la nghal bawrh bawrh a. kan sir changel hnahah ngei chuan bahkhawr leh eng ilo kan rawtkawi kha kan han chhawp bawk a, a solfa vai tui lai deuh a, a key va thlakna tur a ni. Chutah! mauthei ngei mai in bawngsatui....vawksa tui an lo sem a. Kan han khiat khawlh khawlh a, engdang kan ngaihtuahlo. Fatu min duhsak tu deuh phei chuan a kawchhung eng eng emaw te an rawn suak ang bawrh bawrh a. Thutphah a awmlo a, kan ke kaiza in a tlin tawk kan thu ei mai a. A lailaklawhah ka ke a va kham em, kan ding zawk a thutna a hma ai a rem a siamin kan han kil leh ang tre traw a, kan han bei tha leh tak tak hi chu, kan thlahte tlai tur thleng kan pumah hian kan vawm lutin ka hria. Chutah! kuhva kan pai ang ang kan han intheh ang sap sap a. Heiha! Ava han nuam tehlul em, ka haw chak thut mai!

Ania lawm, Changel hnah nen ngei a Krismas ruaitheh hi ka la chak a, Mizoramah pawh hetiang a an thehna hmun hi ka kal duhna ber pakhat a ni.