Monday, June 21, 2010

Charminar..minar..its time for Hyderabad! (Hyderbad under Nizam/Asafjahi)

Nizam lal te hian kum 224 zet mai ro an rel a, lal chhuan kua lai an awm bawk a ni. Telangana ram hi Mughal ram bung khat Deccan Suba hnuai a awm thin a ni a. Mughal ram zaupui mai a lo kehdarh tak khan Nizam-ul-Mulk khatihlai a Deccan Subedar chuan Independent-ah a puang hmiah mai a. Kum 1724 atangin an lalna hi an rawn tan a, nihna zahawm tak “Asafjah” a rawn nei a, chuvang chuan a thlah kal zel te chu “Asafjahis” ti a koh anlo nita a ni.

Duhsakna Mughal hnuaiah:
Nizam-ul-Mulk hi Persian mi a hming tak chu Qamaruddin Khan a ni a, “Chinkilichkhan” ti a koh a ni bawk. A pu pawh hian Shahjahan leh Aurangzeb hunlai khan theihtawpin an rawng alo bawlsak tawh thin. Kum 19 mi lek ni in mi te rin phakbakin mi remhria leh fing a rawn ni a. Mughal lal ropui te pawh chuan chu tak chu an en mai mai thei biklo, tangkai thei ang ber a hman an tum tlat a ni. Aurangzeb khan Mansab nihna sang takah a hlangkai a, Aurangzeb fapa Bahadur Shah pawh khan Oudh ram a Subedar ni turin a ruat a. Farrukh Siyar phei chuan Mansab zing a sang leh zualah a hlang kai nghe nghe a ni. Sayyed unaute tlak theina tur a ruahmanna siam ber tu a ni a. hemi avang hian kum 1719 khan Mohammad Shah chuan Mughal Prime Minister turin a ruat nghe nghe a ni. Mughal Lal ram kehchhe mek tung ding leh turin theihtawp a chhuah a, mahse a beidawng chiang hle. Amaherawhchu Mohhamad hian a thawh that em avangin Deccan-ah chuan Subedar-in a thut tir a, rorelna-ah a inrawlh ngailo bawk.

Mingo an inrawlh!
Lal tha a thi a, lalna inchuhin a fapa te an buai zo leh ta. Heng zingah hian Nasar Jung leh Muzaffar Jung chu a langsar zual deuh te an ni. Nasar Jung chuan English thlawpna a dawng a, Muzaffar Jung chuan French thlawpna a dawng thung. A tawp a tawpah chuan Nasar Jung chuan hnehna a chang ta a, amaherawhchu vanduaithlak takin Kurnool, Nawab chuan a that hlauh mai a. He hun hi chuhin a rang a rangin French ho chuan Muzaffar Jung chu lalah an puang hmiah mai a, amaherawhchu an remruat angin thil a kal lo, Muzaffar pawh chu thah a ni a.

French an huangtau sawt a, Bussy chuan Mughal thuneitute hminin Salabat Jung chu Subedar ni turin an ti a. Hemi avang hian Salabat Jung hian ram thenkhat Kondavidu te, Nizampatnam leh Narasapur ram te a pe a ni. Salabat Jung hi lal sawngnawi zet mai a ni a. Amaherawhchu French thla zar hnuaiah a lal ve hram zel a ni. Ram tamtak French ho a pek vang leh lal tlawktlaw tak a nih avangin a khua leh tui te bulah a tuitla vaklo a. Carnatic Indo vawithumna ah khan English mi te chuan French mite nasatakin an hneh a. Salabat Jung pawhin tih theih a nei ta biklo, English mite kutah a tlu lut ve ta a. Salabat Jung hi a unaupa Nizam Ali Khan in kum 1761 khan a thlak ve leh a. A thil tih tamtak zing a chhinchhiahtlak deuh chu kum 1770-a Deccan khawpui Aurangbad atanga Hyderabad-a a sawn hi a ni.

Kum 1803 khan Nizam Ali Khan chu Sikander Jha in a rawn thlak a, heihi a ni “Secunderabad” hmingputna chhan chu. A hunlai hian sum lamah harsatna namenlo a tawk a, hemi avang hian English Company pawisa a puk vak mai a. Hei hian a hma ai a nasa zawkin English ho an angchhungah a hruailut ta a ni.

English thuhnuaiah a intulut zel e:
Nasiruddaula chuan kum 1829 khan lalna a rawn chang a, a ni pawh hi lal han chhuanawm vak a nilo a. English ho tlawn hurh mai zel a ni, ram tamtak Berar te, Osmanabad te leh Raichur te ba rulhnan English ho hnenah pek a ni a. Mipui te chuan English ho chu an haw hle a, hmar lam atang a English duhlohna chuan Nizam lal ram a rawn kangkai ve a, mahse hnehsawh takin English ho chuan an lo tudawl vat a.

Nasiruddaula thih hnu hian a fate zinga upa ber Afzal Uddaula chuan lalna a rawn chang ve leh a. A rawn lal hunhi hun pawimawh tak a ni a, Kum 1857 helna rawn chhuah hunlai kha a ni. India mite chuan English ho chu an ning em em tawh a, sipai ho zingah English mite duhlohna liantak a chhuak a hei hian India ram hmun hrang hrang a kangkai a, Nizam lal ram pawh a rawn kangkai a ni. Nizam lal ram a sipai Aurangbad leh Boyinpalli a mite chu an hel ve ngei a, amaherawhchu Nizam chuan hneh takin a tudai a. He a thiltih avang hian “Star of India” nihna English hnen atangin a dawng nghe nghe a, nuai sawmgnga chuang English ta a lo bat chu thaibo sak a ni. Mughal pawisa thir an hman thin kha hemi hnu hian thlak a ni bawk.

Lalpuitu thatak Salarjung:
Hunlo tak mai a Afzal Uddaula a tih avangin kum 1869 khan kum thum mi lek Mahaboob Ali Khan chu lalah a rawn thu a. Kum thum mi leh chuan rorel thei heklo le English ho chuan pui turin Salarjung leh Shams-ul-Umran an ruat a. Hetih hun lai hian Salarjung chuan theih tawpin ram siam thatna hna a thawk a, a thawh that em avangin Lord Rippon chuan Hyderabad a rawn tlawh ngat nghe nghe. Heta tang hian Governor General te chuan dan a neihin kumtin Hyderabad an tlawh ta thin a ni. Salarjung hian English ho duhsakna a dawng nasa hle a, Nizam lalin dahbo a tum pawhin English ho hian an hum zel thin. England lalnu bulah chaw kil pha ve ngat a ni a. Oxford University phei chuan “Doctor of Civil Law” chawimawina an pe nghe nghe a ni.

Osmania University leh a dangte din a ni:
Nizam lal tawp ber mai chu Osman Ali Khan a ni a a ni hian kum 1911 khan lalna a rawn chang a, hun pawimawh tak tak a rawn tawng chho a, a hunlai hi khawvel indopui pahnih chhuah lai leh Hyderabad state India inzawmkhawm mek a zawm ve hunlai kha a ni. A khua leh tui te tan nasa takin hna a thawk a factories lian tak tak te a din a, thlalai tamtakte hnenah hnathawh tur a siam sak thin. Industrial Exhibition Salarjung tan chu fumfe zawkin a rawn chhunzawm zel bawk a. Zirna lam ngaisang mi a nih avangin City College te, Osmania University te, Government Library te, Museum leh Jubilee hall te hi a ma din vek an ni. Mipuite’n awlsam tak a an hman theih turin Osmania Hospital leh Unani Hospital a din bawk. Indopui pakhatna a English a puih nasat em avangin “His Exalted Highness” nihna a dawng nghe nghe a ni.


India sorkar hnuaiah a kun lut ve ta:

Kum 1947-a India ramin English ho hnen atang a Independent a hmuh khan State tamtak chu thlem ti tih leh ti luihna deuh bawk si a India ram a nawr luh zel an ni a. Nizam hian India a in chhunluh chu a duh ikhaw lo mai a, mahni a independent tumin Sorkar dang dang a dawr kual a, mahse a hlawhtling lemlo. Hetih mek lai hian a ram mipui thenkhat a bikin Hindu mite chuan India a in chhun luh duhin hma anlo la ve mek a. Muslim pawl pakhat Itehad-ul-Musalmin (Rajaakars) ho chu tudai turin a ti a. Hyderabad-ah buaina nasatak communal riot a awm ta a. Chuti chuan India sorkar chuan March ni 13 kum 1948 khan General J.N.Chaudhary hnuaiah Nizam lal rama buaina chu a zuk ching fel ta a. Chuta tang chuan Asafjahi lalna chu a lo tawp ta a. January ni 26 Kum 1950 khan Hyderabad chu India ram a chhunluh a lo nita a ni.

9 comments:

Sekibuhchhuak said...

Hotupa, Bai Jiu lawm-pa :-D

A van bengvar thlak ve le.

sawmpuia said...

@seki: Bai Jiau kha tih fo chi poh a nilo a tak tha rem rem e mai, kan damreilo palh ang...I beng a lo var chuan ka van lawm em :-)

Anonymous said...

Sawi thiam thin hle mai, Indian history ka nin theih nen, chhuah ngaihnawm khawp mai, ka chhiarchhuak e. Nangni 2 hi KM ah khan bai jiu-in in lo in 'gambei' vel a ni mo, hei kan rawngbawl tu te i lo hruai khaw lo em ni? lolzz

Anonymous said...

Sorry keimah ka nia lolzz

sawmpuia said...

@anon: I hriat a har bawksi mahse inih awm chu ka man e...baijiau i man viau chuan..a ni seki hi chu a hming ka zot mai a ni. A bur hi kan show case-a dahah ka hawn dawn dangdai em mai... :-)

jay-me said...

ngaihnom hle mai u sompuia nge2 history knowledge ti xau leh sot

sawmpuia said...

@lal jay me: I dam em? World cup te en ve ngai em?

vana said...

A sei luttuk!

sawmpuia said...

@vana: so sorry :-)